بالاخره بعد از ماهها صحبت در مورد اجرای طرح پزشک خانواده در سراسر شهرهای کشور، کتاب دستورالعمل نسخه 03 پزشکی خانواده توسط وزارت بهداشت منتشر شد.
جدای از برخی ملاحظات فنی جدی در مورد قابلیت اجرا و پیش بینی میزان موفقیت این برنامه و تفاوت آن با نسخ قبلی برنامه پزشکی خانواده که ناموفق بودند. هدف این نوشتار نگاهی است به یک موضوع مهم مورد غفلت در این برنامه که می تواند نتایج طرح را تحت الشعاع قرار دهد و آن هم عدم توجه به مراقبتهای پرستاری است.
هرچند پرستاران در قالب «مراقب سلامت» و «ناظر» در این دستورالعمل حضور دارند ولی آنچه بر خلاف قوانین و مستندات علمی نادیده انگاشته شده «مراقبتهای پرستاری در منزل و جامعه» است.
همان طور که از اسم این طرح پیداست «خانواده» به عنوان مهمترین واحد اجتماعی نقش بسیار مهمی در این برنامه و راهبردهای آن باید داشته باشد.
بر همین اساس وزیر بهداشت در مقدمه خود بر دستورالعمل «خانواده محوری» و «خانواده نگری» را از معیارهای اصلی برنامه شمرده شده است و معاون بهداشت خواستار تعریفی جدید از خدمات در نظام سلامت شده است تا اعضای تیم سلامت با «مراقبتهای فراگیر و جامع مبتنی بر خانواده» باعث اعتلای نظام سلامت شوند.
تکلیف قانونی
این تاکید بر خانواده در قانون معتبر و الزام در مورد پزشکی خانواده یعنی بند ث ماده 74 قانون برنامه ششم توسعه به صراحت قید شده است. بر اساس این بند :
وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی مکلّف است در اجرای «نظام خدمات جامع و همگانی سلامت» با اولویت بهداشت و پیشگیری بر درمان و مبتنی بر مراقبت های اولیه سلامت، با محوریت پزشکی خانواده و نظام ارجاع با بکارگیری پزشکان عمومی و خانواده و نیز گروه پرستاری جهت ارائه مراقبتهای پرستاری در سطح جامعه و منزل
سطح بندی خدمات، پرونده الکترونیک سلامت، واگذاری امور تصدی گری با رعایت ماده 13 قانون مدیریت خدمات کشوری و پرداخت مبتنی بر عملکرد مطابق قوانین مربوطه و احتساب حقوق آنها اقدام نماید، به نحوی که تا پایان سال دوم اجرای قانون برنامه، کلیه آحاد ایرانیان تحت پوشش نظام ارجاع قرار گیرند.
با ملاحظه این بند قانونی ملاحظه می شود که تنها موضوع مورد غفلت در این قانون «ارائه مراقبتهای پرستاری در سطح جامعه و منزل» است. موضوعی که علاوه بر تبعات سلامتی برای مردم دارای بارحقوقی ترک فعل قانون برای مجریان است.
امروزه در تمام نظامهای سلامت پیشرو دنیا مراقبتهای سلامت در منزل (Home health care) و ارائه خدمات در تسهیلات بینابین intermediate facilities) ، هاسپیس ها Hospice) خانه های پرستاری (Nursing home) جزئی جدائی ناپذیر از سطوح ارائه خدمات سلامت هستند که عمدتا توسط پرستاران ارائه می شود و موجب توسعه دسترسی مردم به خدمات ارزان و با کیفیت شده اند.
همچنین ورود پرستاران متخصص (Nurse practitioner) به عنوان جایگزینی مناسب برای پزشک عمومی (General Practitioner) در نظام ارائه مراقبتهای اولیه نمونه ای از هزینه اثربخشی در نظامهای سلامت است که می تواند برای برخی مناطق به خوبی کارآیی داشته باشد.
25 سال فعالیت مراکز مراقبت پرستاری در منزل
با توجه به تغییر بار بیماریها در کشور ما، نیاز به این نوع خدمات توسط کارشناسان بسیار مورد تاکید قرار گرفته است. بر اساس همین نیاز ها سابقه رسمی مراقبتهای پرستاری در منزل در نظام سلامت ایران به بیش از 25 سال می رسد.
در حال حاضر حدود 1500 مرکز مراقبت پرستاری در منزل دارای مجوز از وزارت بهداشت در کشور فعال هستند و خدمات آنها مورد تائید شورای عالی بیمه و هیات دولت قرار گرفته است.
همچنین دستورالعمل ایجاد مراکز مراقبتهای طولانی مدت نیز توسط وزارت بهداشت تصویب شده است و می توانند به عنوان مراکز رسمی و مجوز دار ارائه خدمات تسکینی و طولانی مدت بنمایند. امروزه پرستاران در مقاطع کارشناسی ارشد و دکترا توانایی تبدیل شدن به یک ارائه کننده خط اول مراقبتها در نظام سلامت را دارند.
متاسفانه دیدگاه صرفا «مدیکال» به پزشکی خانواده نه تنها باعث شده به این موضوعات مهم در سطح بندی خدمات توجه نشود بلکه پزشکی خانواده را مجددا درگیر «مطب داری» و درمان محوری می کند و عملا هیچ نوآوری در ارائه خدمات سلامت در نسخه 03 نسبت به نسخ قبل دیده نمی شود.
احمد نجاتیان
پرستار و تحلیلگر سیاستهای سلامت
