مطالعات فعلی نشان از آن دارد واکسن‌های موجود در دنیا که بر پایه سویه ووهان طراحی و تولید شده کماکان 60 تا 70 درصد از ابتلا به کرونای اومیکرون به ویژه موارد شدید بستری پیشگیری می‌کند و با توجه به برآوردهای فعلی تزریق دز سوم یا چهارم 6 ماه بعد از واکسیناسیون قبلی همچنان موثر است.
اما با توجه به جهش‌های جدید و بروز و شیوع سویه‌های جدید توصیه سازمان بهداشت جهانی به تولید واکسن‌های جدید از جمله واکسن برپایه اومیکرون و حتی واکسن‌های با پیشگیری بیشتر و بهتر مانند واکسن‌های استنشاقی است.
درباره میزان اثربخشی واکسن‌های فعلی موجود در دنیا و تغییر تاریخ انقضای برخی از آنها، مطالعه آخرین اطلاعیه های منتشر شده در این زمینه راهگشاست.
وزارت بهداشت کانادا پیش از این مدت ماندگاری 6 ماهه را برای واکسن کووید-19 AstraZeneca تایید کرده بود. در 27 می 2021، نامه‌ای از AstraZeneca دریافت کرد که شامل نتایج تست پایداری محصول و داده‌های مدل‌سازی ریاضی بود که نشان می‌داد کیفیت، ایمنی و کارایی دو بچ واکسن این شرکت برای یک ماه دیگر یعنی در مجموع تا هفت ماه حفظ می‌شود.
وزارت بهداشت اندونزی نیز مدت زمان ماندگاری واکسن کووید-19 AstraZeneca را به 9 ماه افزایش داده است. این تمدید شامل نزدیک به 6 میلیون دوز دریافتی این کشور که به تاریخ انقضا نزدیک شده می‌شود.
در تایلند براساس اصلاحیه‌ای، تاریخ انقضای دوزهای واکسن Sinovac چین از 6 ماه به 12 ماه و تاریخ انقضای واکسن‌های AstraZeneca و Pfizer از شش ماه به 9 ماه افزایش یافت. مثال هایی ازین دست در ماه‌های اخیر بسیار است.
اطلاعیه سازمان بهداشت جهانی
دفتر منطقه ای سازمان بهداشت جهانی در آفریقا نیز در مورد تاریخ انقضا واکسن‌های کرونا به طور کلی و به طور خاص برای دزهای واکسن آسترازنکا تولید شده توسط موسسه سرم هند (SII) – به نام کویشیلد که به چندین کشور آفریقایی منتقل شده و تاریخ مصرف آنها به پایان رسیده است توضیح و راهنمایی هایی را منتشر کرد.
بر اساس این اطلاعیه در مورد واکسن، مانند سایر محصولات دارویی با تاریخ انقضا و نگهداری تایید شده توسط مقامات نظارتی و هر گونه تمدید زمان مصرف واکسن‌ها به مقررات ملی هر کشور ارجاع داده است و افزوده هر گونه تمدید تاریخ مصرف واکسن‌ها به واکسن‌هایی که توزیع نشده است، می‌تواند اعمال می شود و این تصمیم به طور کامل به مقامات نظارتی، رگولاتور و مقامات ملی کشورهای عضو مربوطه می‌شود.
به نظر می‌رسد نه تنها تمدید تاریخ مصرف واکسن‌های مختلف منوط به تست پایداری و شواهد و مستندات سازنده، غیرمعمول نیست و حتی محموله‌های فعلی واکسن ممکن است دوباره یا چندباره با تمدید مهلت مصرف مواجه شوند و تصمیم گیری در این زمینه به رگولاتور ملی مبتنی بر مستندات شرکت سازنده یا شواهد آزمایشگاهی تست پایداری واکسن‌ها وابسته است
وزارت بهداشت و سازمان غذا و دارو حتی شاید در مورد اعلام پایان تاریخ مصرف واکسن‌های آسترزنکا در ایران تا حدی محتاطانه، محافظه کارانه عمل کرده است.
محتمل است این تصمیم به پرعارضه‌تر بودن این واکسن نسبت به واکسن‌های موجود به ویژه در افراد زیر 50 سال مرتبط باشد و نوعی احتیاط در این تصمیم لحاظ شده باشد اما برخلاف آنچه برخی غیرمسئولانه در مورد تمدید مهلت مصرف واکسن‌ها در ایران اظهار داشته‌اند، تمدید تاریخ مصرف واکسن موضوع جدید و بدعت در این حوزه به شمار نمی‌رود.
تمدید مکرر تاریخ انقضای واکسن‌های آمریکایی
به ویژه آنکه زمان زیادی از تولید واکسن‌های کرونا نمی‌گذرد و قدر مسلم هنوز زمان انقضای واکسن‌های کرونا پس از تولید کاملا روشن نیست. ثانیا برخی از این واکسن ها با پلتفرم جدید که سابقه تولید نداشته است تولید شده و حتی مقایسه با موارد مشابه قبلی ممکن نیست.
علاوه بر آن در یکسال گذشته مکررا سازمان غذا و داروی آمریکا برای واکسن‌های فایزر، مادرنا و جانسون این تمدید را اعلام کرده اند و سایر رگولاتورهای ملی در بسیاری از کشورها از جمله کشورهای پیشرفته چنین رویه‌ای را در مورد واکسن‌های کرونا داشته‌اند و پیامدهای شبهه افکنی غیرعلمی در این زمینه متاسفانه برخلاف صلاح و مصلحت عمومی و ظلم به برنامه واکسیناسیون همگانی در کشور است.
در کشور ما ایران خوشبختانه با تایید و تولید واکسن برکت پلاس بر پایه سویه اومیکرون در ایران گام بلندی در این زمینه برداشته شده است و البته این باب باید برای سایر تولیدکنندگان مفتوح بماند.
تولید واکسن برپایه سویه‌های جدید، واکسن‌های میکس یا کوکتل و… همچنان باید در دستور کار باشد. این امر مستلزم حمایت جدی دولت از فناوران و تولیدکنندگان واکسن در کشور است. هر سیاست یا تصمیم و مواجهه‌‌ای که فناور و تولیدکننده داخلی را دلسرد کند قطعا در آتیه مشکل ساز خواهد بود.
بزرگترین افتخار همه دوران و ایام بسیج مقابله با کرونا بدون تردید حمایت از توان تولید داخلی به ویژه واکسن بوده، هست و خواهد بود و این مطلب هر روز بیش از گذشته نمایان می‌شود.
دکتر کیانوش جهانپور
کارشناس حوزه سلامت و سخنگوی سابق سازمان غذا و دارو
