کارشناس اداره کل درمان ستاد مبارزه با مواد مخدر معتقد است: مرز میان مصرف تفننی و اعتیاد بسیار باریک است و در این مسیر مصرف‌های تفننی و نامنظم به سوء مصرف موادمخدر و اعتیاد تبدیل می شود. این قانون برای همه یکسان است و ربطی به اراده و توانایی جسمی یا روانی افراد ندارد.
به گزارش ساعت سلامت به نقل از ایرنا، ایمان نظری افزود: ادبیات مصرف مواد مخدر مملو از واژه‌هایی است که علاوه بر ایجاد شبکه رفاقت و توجیه پذیری، برخی نیز زمینه‌ساز گرفتار شدن در دام اعتیاد است. یکی از این واژه‌ها، «استفاده تفننی» است که تقریباً همه ما با آن آشنا و حداقل از زبان مصرف‌کنندگان مواد مخدر شنیده ایم.
وی گفت: بر اساس منابع علمی و متون روانشناسی و روانپزشکی، اختلال مصرف آن طور که در فرهنگ عامه از آن به عنوان اعتیاد نام می‌بریم، همان اختلال روانپزشکی سوء مصرف مواد مخدر است.
نظری افزود: این اختلالات سوء مصرف مواد مخدر طبق مطالعات و پژوهش‌های جدید، دارای طیفی از اختلال خفیف، متوسط و شدید است.
کارشناس مبارزه با مواد مخدر گفت: برای افراد مبتلا به اختلال سوء مصرف مواد مخدر، ۱۱ نشانه تعریف شده است که به اقتضای اینکه فرد چه تعدادی از این ۱۱ نشانه را داشته باشد، وضعیت او در سوء مصرف طبقه‌بندی می‌شود.
وی ادامه داد: یک نفر می‌تواند معتاد با درجه خفیف یا معتاد با درجه بسیار شدید باشد. در فرهنگ عمومی و به اصطلاح علمی، براساس واژه شناسی که میان مصرف کنندگان رایج است، نوع مصرف به تفننی و غیرتفننی تقسیم بندی می‌شود که دومی همان اعتیاد است.
3 دسته مصرف مواد مخدر
وی گفت: دسته بندی دیگری هم وجود دارد که مصرف مواد مخدر را به تفننی، منظم و مزمن تقسیم می‌کند. در مصرف تفننی، فرد به هر حال وابستگی شدید به مصرف یا ماده مصرفی خود ندارد یا اگر که مصرف نکند دچار عوارض ناشی از سوء مصرف نمی‌شود ولی به نوعی از لحاظ ذهنی و روانشناختی درگیری دارد زیرا اعتیاد دو بخش دارد که شامل دغدغه روانشناختی و ذهنی و درگیری جسمی است.
نظری افزود: اینکه فرد تصور می‌کند باید روزی پای بساط بنشیند و با دوستان خود مصرف کند یا در مجلس و برنامه خاصی حضور داشته باشد. ناشی از همین دغدغه روانشناختی و ذهنی است که در آن جسم درگیر نیست. دقیقاً منظور از مصرف تفننی همین است. باید تاکید کرد که طبق پیش‌بینی و تجربیات، غالبا مصرف تفننی تبدیل به مصرف منظم یا همان اعتیاد می‌شود.
به همین ترتیب این شکل از مصرف منظم که در دوره‌های خاص و منظم مصرف اتفاق می‌افتد به سمت مصرف مزمن حرکت خواهد کرد. به عبارتی در مصرف مزمن که برابر با همان اختلال سوء مصرف شدید است، کنترل از دست فرد خارج شده و هر وقت که بدن بطلبد و دچار علائم شود، باید مصرف انجام شود.
کارشناس اداره کل درمان ستاد مبارزه با مواد مخدر ادامه داد: در مصرف مزمن کنترل از دست فرد خارج شده و وضعیت ذهنی و جسمی او کاملاً درگیر مصرف است. تمایل به جست و جوی مواد، تامین به هر قیمتی، عدم نگرانی نسبت به دفعات بعدی مصرف و اختلالاتی از این دست نشان دهنده مصرف مزمن است.
8 دسته مواد اعتیاد آور
وی گفت: ماده مخدر فقط یک دسته از مواد اعتیادآور است. بنابر دسته بندی موجود، هشت دسته مواد اعتیادآور وجود دارد که ماده مخدر یکی از آنها است. در این هشت دسته مواد اعتیادآور تفاوت‌هایی چه به لحاظ مصرف تفننی و چه به لحاظ مصرف مزمن وجود دارد.
وی افزود: به طور مثال براساس پژوهش‌های انجام شده کسی که ماده مخدر شیشه را به صورت تفننی مصرف می‌کند (یعنی حتی یکبار مصرف کرده باشد) به دلیل تغییراتی که در ساختار مغز ایجاد می‌کند، ۴۸ درصد ریسک مصرف دوم وجود دارد و اگر برای بار دوم مصرف کند، میزان ریسک مصرف دفعه بعدی به ۹۰ درصد می‌رسد و همه این ارقام براساس به‌روزترین پژوهش‌ها و تحقیقات به دست آمده است.
ولی برای مثال کسی که یکبار ماده مخدر تریاک را مصرف می‌کند، الزاماً با درصد مشابه شیشه مبتلا نمی‌شود که البته به معنای تمجید از این ماده مخدر نیست و می‌تواند رفته رفته فرد را گرفتار کند. یعنی تقریباً همه مصرف‌های تفننی به اعتیاد یا مصرف مزمن تبدیل می‌شوند اما زمان و شیوه‌های اثرگذاری آن متفاوت است.
نظری گفت: هیچ کس نمی تواند ادعا کند با مصرف تفننی معتاد نمی شود. اعتیاد در درجه نخست یک بیماری مغزی است. اثرگذاری مواد مخدر به دلیل تغییراتی که در انتقال‌دهنده‌های عصبی مغز ایجاد می‌کند در همه انسان‌ها مشابه است. بنابراین تفاوتی در ویژگی‌های جسمی افراد در گرفتاری در آن وجود ندارد.
همچنین کسی نمی‌تواند مدعی شود چون از لحاظ جسمی قوی است، معتاد نخواهد شد. غالباً مصرف تفننی پیش آگهی منفی دارد که اگر کسی تفننی مصرف کند، دارای شرایط (ریسک بالا) یا دارای شرایط اعتیاد است.
معتادان فیلتر عوض می‌کنند
کارشناس مبارزه با مواد مخدر ادامه داد: تفکری کلیشه‌ای و اشتباه در ذهن معتادان یا افراد وابسته وجود دارد که می‌گویند«فیلتر عوض می کنیم». یعنی این افراد با مراجعه به مراکز نگهداری یا به اصطلاح کمپ‌ها برای مدتی ترک می‌کنند و وقتی از آنجا خارج می‌شوند به خاطر اینکه در آن دوره مصرف و تخریب، اعتیاد در آنها شدت داشته و بسیار بالا رفته بود، یکی دو ماه دوره قطع مصرف را می‌گذرانند.
این افراد وقتی که از مراکز ترک خارج می‌شوند، تجربه دوباره نشئگی بیشتر به آنها لذت می‌دهد و برای آنها تازگی دارد ولی همین مقطع بسیار خطرناک است زیرا بیشتر اوردوزها یا بیش مصرفی و مسمومیت‌های ناشی از مصرف مواد مخدر که منجر به مرگ فرد هم می‌شود در همین مقطع یعنی بعد از ترخیص اتفاق می‌افتد زیرا فرد کنترلی بر لذت و مصرف ندارد.
نظری گفت: طبق تحقیقات علمی، فردی که ترک کرده است، ماده‌ای در مغز او ترشح می‌شود به نام «تترا هیدرو ایزو کوئینولی» (THIQ) که در واقع این ماده از همان انتقال دهنده‌های عصبی است.
ترشح این ماده به بهبودی و سلامت فرد کمک می‌کند اما به محض اینکه فرد دوباره لب به مواد می‌زند این ماده مثل آبی که پشت سد قرار دارد در حد زیادی رها می‌شود و فرد را در مرحله تخریب مجدد قرار می‌دهد.به همین دلیل نیز معتادان مراکز ماده ۱۶ را حداقل ۶ ماه نگهداری می‌کنند اما وقتی که ترخیص می‌شوند اگر مراقبت بعد از خروج دریافت نکنند، بار دیگر دست به مصرف می‌زنند.
آموزش خانواده‌ها بهترین راه پیشگیری از اعتیاد است
کارشناس اداره کل درمان ستاد مبارزه با مواد مخدر درباره راهکار مدیریت اعتیاد گفت: راهکار ما این است که برنامه‌های مربوط به پیشگیری سطح اول که مبتنی بر ارائه اطلاعات، آموزش و در واقع افزایش دانش عمومی مردم است در سطوح مختلف در مهدهای کودک، مدارس، دانشگاه‌ها، تابلوهای تبلیغاتی شهری، رسانه‌های تصویری و عمومی گسترش یابد همچنین استفاده از افراد موفق جامعه به خصوص افراد برجسته و سلبریتی نیز می‌تواند در مبارزه با توزیع و تقاضا نقش آفرین باشد.
وی افزود: اکنون سیاست‌های خوبی آغاز شده است که کنترل در مرزها و مجازات قانونی برای توزیع کنندگان از جمله آنها است. علاوه بر این، استفاده از پژوهش‌های کشورهای موفق نیز می‌تواند در پیشگیری از مصرف مواد یا بازگشت مجدد به مصرف موثر باشد. استفاده از فعالیت‌های جایگزین شامل ورزش، فعالیت فرهنگی و فعالیت‌های اجتماعی از دیگر توصیه‌ها برای مدیریت کلان و اقدامات پیشگیری است.
نظری گفت: برای خانواده‌ها نیز 2 وظیفه اصلی در این مسئله وجود دارد که شامل وظایف نظارتی و حمایتی است. متاسفانه خانواده‌های ایرانی تصور می‌کنند که فقط وظیفه حمایتی دارند و باید فرزندان را فقط پشتیبانی کنند و برطرف کردن نیازهای فرزند، مدرسه خوب و خدمات مناسب همچون خوراک و پوشاک است که خانواده ایرانی برای رشد و تربیت فرزند کافی می‌داند.
اما وظایف نظارتی هم برای خانواده باید وجود داشته باشد. خانواده بداند فرزندش با چه کسانی معاشرت می‌کند و اوقات خود را در چه فضا و مکانی به سر می‌برد. در شرایط کنونی که مصرف مواد به خصوص مخدرهای جدید در میان نوجوانان افزایش یافته و به اپیدمی تبدیل شده است، نظارت خانواده محور اصلی پیشگیری است.
