رئیس اداره سلامت سالمندان وزارت بهداشت گفت: حدود 9 میلیون سالمند در ایران داریم، این جمعیت تا 10 سال آینده دو برابر می شوند. 15 هزار سالمند در مراکز نگهداری زندگی می کنند اما بهترین مکان برای زندگی آنها خانه است به شرط آن که نیروهای آموزش دیده و با مهارتی برای نگهداری آنها در منزل باشد اما نظام منسجمی برای خدمات مراقبت در منزل برای سالمندان نداریم.
به گزارش ساعت سلامت به نقل از ایسنا، دکتر محسن شتی افزود: فردی که قرار است از سالمند مراقبت کند باید مهارت و دانش کافی برخورد با سالمند را داشته باشد؛ بنابراین در مورد پرستار سالمند که با نام «سالمندیار» می‌شناسیم باید اقدامات تربیتی منسجم انجام شود تا بتواند بهترین خدمت را ارائه دهد.
وی با اشاره به تدوین سند ملی سلامت سالمندی گفت: این سند بالادستی با این هدف نوشته شده است که اهداف کلی کشور و جهت‌گیری و راهبردهای کلان در رابطه با سالمندان مشخص شود و در راستای آن سند، دستگاه‌های مختلف کشور شامل دستگاه‌های دولتی و غیردولتی هر یک وظیفه خود را بدانند و با همکاری و همراهی بین بخشی، اهداف تعیین شده محقق شود.
در سند ملی سالمندان که به سلامت و رفاه سالمندان تاکید دارد، بخش‌های مختلف دخیل هستند. این سند که روز جهانی سالمند سال ۱۳۹۹ ابلاغ شد، دارای ۶ هدف اختصاصی است که هر هدف تعدادی سیاست اجرایی و استراتژی‌های مخصوص دارد.
چالش‌های سالمندی در ایران
وی ادامه داد: شیوع قابل توجه ابتلاء به چند بیماری همزمان در سالمندان کشور، وجود ناتوانی و نیاز به خدمات توانبخشی در درصدی از سالمندان کشور، وضعیت نامطلوب اقتصادی بخشی از سالمندان و زنانه شدن سالمندی در کشور، تنهایی درصدی از سالمندان کشور و روند نگران کننده و فزاینده این واقعیت در آینده، بی‌سوادی گروهی از سالمندان، پوشش ناکافی و ناقص خدمات رفاهی و حمایتی (بیمه ها و … )، کمبود تربیت نیروی انسانی متخصص سالمندی، نبود settingهای تخصصی خدمت و مراقبت ویژه (مراقبت در منزل، مراقبت‌های طولانی مدت و…) از مشکلاتی هستند که سالمندان کشور با آن مواجه هستند.
شتی بیان کرد: برای برطرف کردن این مشکلات چند وجهی، وزارت بهداشت نمی‌تواند به تنهایی ایفای نقش کند. وزارت بهداشت برنامه‌هایی برای آموزش شیوه زندگی سالم و مراقبت‌های پیشگیرانه برای جلوگیری از بروز برخی بیماری‌ها و اختلالات را در حال اجرا دارد، به شکلی که در حال حاضر، این خدمات در تمام مراکز جامع خدمات سلامت و پایگاه بهداشتی به شکل رایگان ارائه می‌شود، اما درصدی از سالمندان به دلایل مختلف از جمله ناتوانی حرکتی، تنهایی، حاشیه نشینی و … حتی توانایی خروج از منزل و مراجعه فعال جهت دریافت خدمات را نداشته واز دریافت خدمات محروم می مانند.
او تاکید کرد: باید به طراحی و اجرای برنامه‌هایی از جمله ارائه خدمات در منزل یا Home Care بپردازیم. این نوع خدمت در تمام دنیا تعریف شده است و برای آن در زمینه بودجه و نیروی انسانی هزینه می‌شود، اما در کشور ما هنوز به شکل منسجم در این زمینه برنامه‌ریزی انجام نشده است و ارائه خدمات مراقبت در منزل تحت پوشش بیمه هم نیستند.
لزوم افزایش حمایت‌های بیمه‌ای از سالمندان
شتی ادامه داد: به طور کلی موضوع سالمندی با بحث بیمه عجین است و نیازمند حمایت بیمه‌های مختلف پایه و تکمیلی هستیم. به عنوان مثال خدمات توانبخشی سالمند تحت پوشش بیمه نیست و یا درصد بالایی از سالمندان ما اصلا تحت پوشش بیمه تکمیلی نیستند و اگر به جراحی یا درمان خاصی نیاز داشته باشند باید هزینه‌های سنگینی را تقبل کنند.
وی افزود: این افراد اگر حقوق ثابتی نداشته باشند یا نمی‌توانند از پس هزینه‌ها برآیند یا به سختی می‌توانند هزینه را تامین کنند و زمانی که قشر محروم درگیر سالمندی و بیماری شود، واقعا دوره سختی را خواهد گذراند.
او با تاکید بر لزوم افزایش پوشش‌های بیمه‌ای، تصریح کرد: بیمه باید برای تمام انواع مراقبت‌های سالمندان فعالانه عمل کند. در حال حاضر، بیمه‌ها تحت فشار سنگینی هستند و باید با برنامه‌ریزی، هزینه‌ها را اثربخش کرد. اهمیت این موضوع وقتی روشن می‌شود که بدانیم گروه‌هایی از سالمندان در معرض خطر هستند.
وی اضافه کرد: این افراد بیماری‌های صعب‌العلاج، ناتوانی یا ابتلا به چند بیماری مزمن همزمان دارند که باید تحت حمایت و مراقبت ویژه قرار گیرند. علاوه بر مراقبت‌های بهداشتی، درمان، توانبخشی، حمایت‌های معیشتی و رفاهی، حمایت‌های همه جانبه اجتماعی از جمله ابعاد دیگری از خدمات هستند که باید توسط تعاملات بین بخشی فعالانه به آنها پرداخته شود.
افزایش دو برابری تعداد سالمندان در ۱۰ سال آینده
او با اشاره به اینکه تاکنون تنها ۱۵ هزار سالمند در مراکز شبانه‌روزی ساکن هستند، اظهار کرد: با توجه به کاهش بُعد خانوار و روند تجرد قطعی در کشور، به مرور شمار افراد سالمند که تنها زندگی می‌کنند، بیشتر می‌شود. این امر حاکی از آن است که ما به مراکزی نیاز داریم که علاوه بر اینکه باید از سالمند نگهداری کنند باید بتواند خدمات بهداشتی و درمانی هم به آنها ارائه دهد و اینجا هم نیازمند بیمه و سایر بخش‌ها هستیم.
رئیس اداره سلامت سالمندان وزارت بهداشت ادامه داد: در ۱۰ سال آینده جمعیت سالمندی به دو برابر جمعیت فعلی می‌رسد و باید بتوانیم پاسخگوی نیاز این جمعیت باشیم. برای آینده باید فکری کرد و این در حالی است که منابع در دسترس حال حاضر ما نیز کفاف نیاز فعلی را نمی‌دهد.
وی افزود: در حال حاضر که ۱۰ درصد جمعیت کشور سالمند است، در برخی بیمارستان‌ها ۴۰ یا ۵۰ درصد ضریب اشغال تخت به سالمندان اختصاص یافته است، پس تکلیف سالیان آینده که تعداد سالمندان بیشتر شود، چه می‌شود؟ زمانی که قرار باشد درصد سالمندان جامعه به ۲۰ درصد برسد چگونه خدمت رسانی خواهیم کرد؟
اهمیت گسترش ارائه خدمات پرستاری در منزل
وی با تاکید بر اهمیت سالمندی سالم و فعال، گفت: باید در این زمینه فعالیت کنیم تا سالمند نیازمند بستری در بیمارستان نشود. کشورهای مختلف به جای اینکه بیمه را تنها به خدمات خاص و جراحی سنگین اختصاص دهند، خدمات Home Care را تحت پوشش بیمه قرار داده‌اند که سالمند هرچه دیرتر نیازمند بستری شود. جای سالمند در محیط خانه و خانواده است و باید بتوانیم شرایطی فراهم کنیم که این مهم محقق شود که بتوان مراقبت‌های پیشگیرانه را در منزل به سالمند ارائه داد.
او تاکید کرد: نظام سلامت در حال حاضر تحت فشار برنامه‌های مختلف است و در دوران پاندمی این فشار بیشتر و بیشتر شد. در زمان پاندمی کووید۱۹ مدام از ایثار کادر درمان سخن گفتیم اما باید بدانیم که اگر در زمان شیوع ویروس کرونا توانستیم شرایط را آرام کنیم نتیجه فعالیت نیروهای بهداشتی است.
وی افزود: پس لازم است که نظام بهداشتی از نظر نیروی انسانی و منابع تقویت شود. باید بتوانیم در حوزه سالمندان در زمینه پیشگیری موفق باشیم زیرا سالمندان توانایی جسمی کافی برای مقابله با بیماری‌ها و شرایط دشوار را ندارند و نیاز به حمایت بیشتر دارند و چون ممکن است نتوانند فعالانه برای دریافت خدمات به مراکز ما مراجعه کنند، ما باید خدمات را به منزل ببریم.
عدم وجود نظام منسجم خدمات مراقبت در منزل
وی افزود: اگر فرد سالمند کسی را نداشته باشد که از او مراقبت کند لازم است که پرستار داشته باشد و با توجه به اینکه نظام منسجمی برای مراقبت در منزل وجود ندارد، عموما کسانی که به خانه می‌آیند تا از سالمند مراقبت کنند، توانمندی و سواد کافی برای این کار ندارند. در عین حال خانواده این نگرانی را دارد که فردی که قرار است برای پرستاری بیاید چگونه خواهد بود؟ آیا ممکن است اتفاق ناگواری در خانه بیفتد؟
شتی ادامه داد: از سوی دیگر خانواده پرستار هم نگرانی‌هایی برای حضور فرزندشان در منزل سالمند دارند. فردی که قرار است از سالمند مراقبت کند باید مهارت و دانش کافی برخورد با سالمند را داشته باشد و در عین حال از آنجایی که برخی سالمندان هم به علت بیماری توان حرکت ندارند و کسی باید آنها را حرکت دهد، لازم است که پرستار توان جسمی کافی داشته باشد.
لزوم تربیت اصولی “سالمندیار”
وی با اشاره به تشکیل کمیته اقدام ملی به منظور حمایت و مراقبت از گروه‌های در معرض خطر سالمندان، گفت: در این کمیته همه دستگاه‌های ذی‌ربط کنار هم هستند و باید بر اساس سند همه به وظایف خود عمل کنند تا به هدف مراقبت و حمایت از سالمند دست یابیم.
وی افزود: در مورد پرستار سالمند که با نام “سالمندیار” می‌شناسیم حدود ۴ دوره آموزشی برگزار می‌شود ولی اینها سیستماتیک نیستند. به عنوان مثال بنیاد شهید اقدامات خوبی برای پدران و مادران شهدا انجام می‌دهد، یا بیمه نیروهای مسلح در حوزه نگهداری سالمندان به خوبی ورود کرده است اما از آنجایی که این نهادها جمعیت کمی را تحت پوشش دارند، فعالیت آنها به تنهایی کفایت نمی‌کند و برای برطرف کردن مشکلات باید دستگاه‌های مختلف کنار هم قرار گیرند.
شتی افزود: اکنون در کرمان با حضور بخش‌هایی مانند بهزیستی، وزارت بهداشت، نیروی انتظامی، دادگستری و… داریم اقداماتی برای سازماندهی نگهداری سالمندان توسط مراقب رسمی انجام می‌دهیم.
او درباره رشته تخصصی طب سالمندی بیان کرد: یکی از مشکلات ما این است که این تخصص دو یا سه دوره دانشجو گرفت اما بعد تعطیل شد و الان دیگر دوره دستیاری طب سالمندی نداریم. ما جلسات مختلفی برای اقناع سیاست‌گذاران در وزارت بهداشت در این زمینه داشتیم اما آنها معتقد هستند که کوریکولوم آموزشی درست نیست و متخصصین داخلی می‌توانند جوابگوی نیاز درمانی سالمندان باشند.
توقف تربیت متخصصان طب سالمندی
وی افزود: این درحالی است که یک متخصص داخلی نمی‌تواند جای متخصص طب سالمندی را بگیرد زیرا ویزیت سالمند خاص است. همانگونه که دوره کودکی دوران خاصی از عمر است و تخصص کودکان داریم که به شکل ویژه کودک را ویزیت می‌کنند، دوران سالمندی نیز دارای ویژگی‌های خاصی است و باید تخصص سالمندی هم وجود داشته باشد تا این گروه را به شکل ویژه معاینه کنند.
وی ادامه داد: در حال حاضر حدود ۲۰ نفر متخصص طب سالمندی در کشور داریم که بیمه‌ها هم به علت تعداد پایین آنها نسخ این پزشکان را قبول نمی‌کنند و این یکی از چالش‌های رها کردن تربیت تخصص سالمندی است.
شتی با اشاره به اینکه متخصص طب سالمندی با دید جامع‌تری به سالمند نگاه می‌کند، اظهار کرد: در واقع، متخصص طب سالمندی مدیر سلامت سالمند است زیرا معمولا سالمند دچار چند بیماری همزمان است و به خاطر هر کدام از اینها متخصصین داروهای مختلفی تجویز کرده‌اند که یکی از مشکلات هم تداخل داروهای مختلف با یکدیگر است و متخصص طب سالمندی این موضوع را مدیریت می‌کند.
وی افزود: درحالی که اکنون سالمند مجبور است توسط چندین متخصص معاینه شود و از آنجایی که در کشور ما پرونده الکترونیک سلامت هنوز به نتیجه نرسیده است، پزشک ممکن است نداند این فرد مثلا سه پزشک معالج دیگر هم دارد و داروهای مختلف مصرف می‌کند.
وی با بیان اینکه هیچ مرکز ارائه خدمات طب سالمندی در کشور وجود ندارد، گفت: متخصص طب سالمندی کسی است که مدیریت مشکلات پزشکی مختلف سالمند را انجام می‌دهد. او یک دید کل‌نگر در مورد سالمند دارد و علاوه بر در نظر گرفتن مشکلات جسمی سالمند مشکلات روانی، اجتماعی و معنوی او را هم می‌بیند.
شایع‌ترین بیماری‌ها در میان سالمندان
وی بیماری‌های غیرواگیر شامل اختلالات شناختی دمانس_آلزایمر، افت سلامت شاخص دهان و دندان، فشارخون بالا، دیابت، بی‌اختیاری ادرار، زمین خوردن، کم شدن قدرت بدنی، بیماری‌های قلبی و عروقی، سرطان‌ها و… را از بیماری‌های مهم دوره سالمندی معرفی کرد و گفت: مصرف داروهای زیاد باعث تداخل دارو با دارو، تداخل دارو با غذا و… می‌شود که همین امر نیز می‌تواند مشکل‌ساز باشد.
او درباره مراکز شبانه‌روزی نگهداری سالمندان و معلولین، تصریح کرد: این مراکز تحت نظارت سازمان بهزیستی است و ما هم در وزارت بهداشت همکاری خوبی با این عزیزان بویژه در مورد پیشگیری و کنترل موضوع کرونا داشتیم و اکنون نیز بسته‌های خدمتی برای این عزیزان در حال طراحی است که بتوانیم خدمات استانداردی به آنها ارائه دهیم.
زنانه شدن سالمندی در کشور
وی افزود: بر اساس آخرین پیمایش ما در سال ۹۵ حدود ۹.۳ درصد جمعیت ما سالمند بودند که الان با گذشت زمان احتمالا این عدد به بالای ۱۰ درصد رسیده است و این یعنی حدود ۹ میلیون نفر سالمند داریم. نسبت جنسی سالمندان تقریبا برابر است اما شمار سالمندان زن درحال افزایش است و این یعنی سالمندی در کشور ما به سمت زنانه شدن حرکت می‌کند. در حال حاضر، درصد سالمندان زن تنها از مردان بیشتر است. همچنین شهر گیلان پیرترین شهر و سیستان و بلوچستان جوان‌ترین شهر کشور است.
او در پایان با اشاره به عوارض کرونا بر زندگی سالمندان، بیان کرد: شیوع کووید۱۹ از یک سو و مدیریت، پیشگیری، تشخیص به هنگام و درمان آن از یک سو و کاهش مراقبت‌های روتین از سالمندان برای بیماری‌های غیرواگیری که به آن مبتلا بودند از سوی دیگر از چالش‌های ما بود که با کاهش بار پاندمی این مشکل در حال مرتفع شدن است.
